Esad-paša Toptani
Esad-paša Toptani
1863–1920.
Esad-paša Toptani rođen je 1863. godine u Tirani, u jednoj od najpoznatijih i najbogatijih albanskih begovskih zemljoposedničkih porodica. Do balkanskih ratova bio je u osmanskim vojnim i žandarmerijskim strukturama. Nakon komandovanja žandarmerijom u Janjini, bio je komandant garde sultana Abdula Hamida Drugog. Na tom mestu ga je zatekao mladoturski prevrat 1908. godine. Pridružio se mladoturskom pokretu i već 1909. postao poslanik u parlamentu, zastupajući Drač i njegovu okolinu.1863–1920.
U balkanskim ratovima, nakon misteriozne smrti dotadašnjeg komandanta Hasana Rize, od januara 1913. preuzeo je komandu nad posadom skadarske tvrđave koju su opsedale srpske i crnogorske vojne snage. Nakon nekoliko meseci opsade, aprila 1913. predao je garnizon srpskoj i crnogorskoj vojsci, prethodno izmoren glađu i bolestima.
Kako novostvorena albanska država nije bila konstituisana, zajedno sa svojim žandarmima i lojalnim plemenskim glavarima kontrolisao je najznačajnije delove severne i centralne Albanije. Okupio je oko sebe dosta muslimanskih begovskih porodica koje su strahovale da će usled mogućeg jačeg uticaja Zapada i zapadnih ideja izgubiti postojeće privilegije i formirao Republiku Centralnu Albaniju sa sedištem u Draču. Gradio je savezničke odnose sa Srbijom, primajući od nje znatna finansijska sredstva i očekujući određene teritorijalne kompenzacije.
Pod pritiskom zapadnih sila početkom 1914. priznao je vlast kneza Vilhelma Vida, a zauzvrat je dobio mesto ministra vojske i unutrašnjih poslova u prvoj međunarodno priznatoj albanskoj državi Kneževini Albaniji. Zbog podrške osmanskoj restauraciji u Albaniji uhapšen je po nalogu Austrougarske i proteran iz zemlje. Nakon što je u jesen 1914. Vilhelm Vid pobegao iz Albanije, Esad-paša krenuo je iz Francuske u Albaniju. Pre toga se u Nišu sastao s Nikolom Pašićem, s kojim je sklopio sporazum o savezu koji je podrazumevao stvaranje zajedničkih političkih i vojnih institucija, srpsku novčanu pomoć, izgradnju pruge do Drača, ali i mogućnost srpske vojne intervencije u Albaniji.
Vrativši se u Albaniju proglasio je novu državu koju je nazvao Albanski Islamski Emirat. Nakon ulaska Turske u Prvi svetski rat izgubio je podršku muslimanskog begovata. Tokom oružane pobune potisnut je i zatvoren u Draču. Spasila ga je srpska vojna intervencija u leto 1915. godine.
Esad-paša Toptani potpisao je u Tirani 28. juna 1915. tajni ugovor o uniji između Srbije i Albanije, kojim je bilo predviđeno formiranje zajedničke vojske, centralne banke dve zemlje, carinske uprave i zajedničkih diplomatskih predsedništava.
Tokom povlačenja srpske vojske preko Albanije krajem 1915. i početkom 1916. pružio je pomoć Srbima na prostoru koji su kontrolisale njegove vojne snage u obezbeđivanju povlačenja, davanju hrane gde je to bilo moguće i naredbom da lokalno stanovništvo prihvata srpsku monetu. Nakon austrougarske okupacije 1916. godine napustio je Albaniju. S odredom albanskih žandarma jedno vreme učestvovao je sa srpskom vojskom u bitkama na Solunskom frontu.
Uz pomoć srpske vlade podneo je 1919. na Mirovnoj konferenciji u Parizu memorandum o Albaniji, koji je bio u saglasnosti sa srpskim stavovima po pitanju rešenja Albanije.
Ubio ga je student Avni Rustemi u Parizu 1920. pred povratak u Albaniju, gde su ga očekivale pristalice koje su preuzele kontrolu nad većim delom Albanije. Sahranjen je na srpskom vojničkom groblju Tije u Parizu.
Esad-paša Toptani bio je jedan od najznačajnijih albanskih vladara s početka 20. veka. Zastupao je tezu „Balkan balkanskim narodima”. Sarađivao je s Kraljevinom Srbijom i Srbi su ga smatrali velikim prijateljem srpskog naroda.
Dr Aleksandar Životić
Filozofski fakultet u Beogradu
Filozofski fakultet u Beogradu
FOTOGALERIJA
