Bizerta: Srbi u Tunisu
Bizerta: Srbi u Tunisu
1916–1919.
Zahvaljujući naporima srpske vlade da se ubrza evakuacija trupa sa albanske obale, iz Drača je 6. janura 1916. krenula prva lađa put Bizerte, glavne francuske pomorske baze na severu Tunisa. Do 24. januara prebacivani su teško bolesni i ranjeni srpski vojnici iz albanskih gradova Drač, Medova i Valona.1916–1919.
Prvi srpski vojnici koji su stigli u Bizertu bili su u veoma lošem stanju. Bolesni i iscrpljeni posle višenedeljnog pešačenja preko planina Crne Gore i Albanije, ličili su na kosture. Od februara do aprila 1916. tu su dolazili i srpski vojnici sa Krfa, većinom bolesni i zdravi regruti rezervnih trupa i teški bolesnici. Tako su Bizerta i francuska severna Afrika postali oporavilište i poligon za obuku srpske vojske. Tu su kasnije na oporavak slati i ranjeni i bolesni srpski vojnici sa Solunskog fronta, čak i nakon njegovog proboja. U Bizerti se našlo i oko 3.500 srpskih izbeglica, tako da je između 1916. i 1919. u severnoj Africi boravilo ukupno oko 60.000 Srba.
Iznemogli, oboleli i ranjeni srpski vojnici lečili su se u bolnicama u Bizerti i obližnjem Ferivelu (Memzel Burgiba), ali i u drugim mestima u Tunisu, Alžiru i Maroku. Najveće bolnice bile su mornarička bolnica „Sidi Abdalah” u Memzel Burgibi i bolnica „Sion” u Bizerti. Kasarna „Lambert” u Bizerti pretvorena je u bolnicu za srpske vojnike. U bolnicama na severu Afrike lečeno je ukupno oko 41.000 srpskih vojnika, od kojih je oko 24.000 ponovo upućeno na front. Tu su posle ranjavanja na Solunskom frontu lečeni i Milunka Savić, Flora Sends i major Dragutin Gavrilović.
Najzaslužniji za brz i uspešan oporavak srpske vojske u Tunisu bio je francuski admiral i guverener Bizerte Emil Geprat. On je, protivno stavovima Vrhovne komande francuske vojske, odlučio da bolesne srpske vojnike ne smesti u pustinju Saharu, već u grad Bizertu. Najveći broj srpskih vojnika bio je smešten u logoru Lazuaz, na brdu iznad Bizerte. Admiral Geprat je svakodnevno obilazio srpske vojnike u bolnicama i logorima i brinuo da imaju sve što im je potrebno. Zbog toga su ga Srbi prozvali „srpska majka”.
Svi srpski vojnici na severu Afrike bili su potčinjeni srpskoj Komandi rezervnih trupa i podoficirskih škola, formiranoj u Bizerti. Nakon oporavka na severu Afrike sledila je dvomesečna borbena obuka vojnika, a potom su upućivani nazad na Solunski front. Dobrovoljci, njih oko 4.500, uglavnom Srba koji su dolazili iz prekomorskih zemalja, prolazili su u Bizerti kroz osnovnu vojničku obuku u Dobrovoljačkom puku, odakle su upućivani na prvu liniju i front. U pešadijskoj, konjičkoj, muzičkoj i šoferskoj podoficirskoj školi obučavani su pitomci, a u Rezervnom puku srpski vojni obveznici koji su se našli u Africi, ali i oni koji su prispevali iz Grčke i Francuske. Obuku u Bizerti prošlo je oko 23.500 vojnika.
Oko 2.000 srpskih invalida nesposobnih za borbu osposobljavani su u Invalidskom odredu za razne zanate i poslove u poljoprivredi. Tamo je radilo i Srpsko vojničko logorsko pozorište i Štamparija srpskih invalida, a izlazio je i list „Napred”.
Na 24 groblja u severnoj Africi, na vojničkim grobljima u Tunisu, Alžiru i Maroku, sahranjeno je ukupno oko 3.200 srpskih ratnika. Umirali su od tifusa, malarije, promrzlina i posledica gladi koje su nastale posle Albanske golgote. Umirali su i od rana zadobijenih na Solunskom frontu.
Potpukovnik dr Dalibor Denda, naučni saradnik
Institut za strategijska istraživanja, Beograd
