Avijacija u Prvom svetskom ratu
Avijacija u Prvom svetskom ratu
1914–1918.
1914–1918.
Kraljevina Srbija kupila je prve avione 1912. godine, a 24. decembra doneta je i naredba o formiranju srpske Vazduhoplovne komande. Tako je postala jedna od prvih 15 država u svetu koje su imale vojnu avijaciju. Avioni su upotrebljeni vrlo brzo, u balkanskim ratovima.
Prvi vazduhoplovi bili su jako krhke konstrukcije, napravljeni od drveta, lepka, platna i klavirskih žica. Imali su slabe motore, od 50 do 70 konjskih snaga.
Početak Prvog svetskog rata zatekao je srpsko vazduhoplovstvo sa šest pilota, devet aviona i dva balona. Zadatak pilota bio je da izviđaju pravac prodiranja neprijatelja. Informacije koje je srpskoj komandi dostavilo vazduhoplovstvo doprinele su velikim pobedama kopnene vojske u Cerskoj i Kolubarskoj bici. Borbe u vazduhu nije bilo jer ni austrougarski ni naši avioni u to vreme nisu bili naoružani. Zabeleženo je da je jednom prilikom srpski pilot Miodrag Tomić leteo je u susret neprijateljskom avionu i da su austrougarski piloti pucali na njega iz pištolja.
Usled čestih kvarova i udesa srpska avijacija je posle nekoliko meseci rata imala samo jedan ispravan avion, pa je zatražila pomoć saveznika. Francuska je 1915. godine poslala eskadrilu od 12 savremenih aviona „moris farman”, koja je bila potčinjena srpskoj Vrhovnoj komandi.
U avionima se tada kao naoružanje koristio snop zašiljenih čeličnih štapova koji su piloti izbacivali iz kokpita. Prilikom pada oni su dobijali toliku energiju da su mogli da probiju i konjanika i konja na prostoru od skoro sto kvadratnih metara.
Neprijateljski avioni gađani su i sa zemlje. Raka Ljutovac, nišandžija jednog improvizovanog protivavionskog topa, oborio je 30. septembra 1915. iznad Kragujevca neprijateljski avion. Bio je to prvi avion koji je oboren iznad Kraljevine Srbije.
Prvi srpski naoružani avion bio je „oluj”, tačnije avion tipa „blerio” 11, koji je dobijen od Francuza. Na njemu je postavljen mitraljez „švarcloze”.
Tokom austrijsko-nemačko-bugarske ofanzive neprijatelj je angažovao više od sto aviona. Srpska vojska bila je prinuđena na povlačenje, a sa njom se povlačila i francuska eskadrila koja je stigla sve do Kosova. Tada je doneta i odluka da deo ranjenika i bolesnika bude prebačen avionima do obala Jadranskog mora. Među njima je bio i dobrovoljac pilot poručnik Milan Rastislav Štefanik, Slovak. Njegovom evakuacijom, koja je izvršena pod komandom srpske vojske, avioni su prvi put u istoriji avijacije upotrebljeni za transport ranjenika i bolesnika.
Srpska aeroplanska komanda je sa Krfa prebačena u Mikru, kraj Soluna. Tu su organizovane škole za obuku pilota i radionice za popravku aviona.
Uz pomoć saveznika 1916. godine formirana je Srpska aeroplanska eskadra, sastavljena od pet francusko-srpskih eskadrila. Prva eskadrila koju su činili samo srpski, tada već dobro obučeni i iskusni piloti, formirana je 17. januara 1918, a već 1. maja po istom principu i 2. srpska eskadrila.
Početkom 1918. godine srpska avijatika bila je opremljena sa 60 aviona, među kojima su bili savremeni bombarderi „brege” 14 i lovci „njepor” i „spad”.
Srpski piloti učestvovali su i u proboju Solunskog fronta i uspeli da obore tridesetak bugarskih i nemačkih aviona. Sa oko 3.000 letova dali su veliki doprinos oslobađanju otadžbine.
FOTOGALERIJA
